Afscheiding (dissociatie) door PTSS en trauma is een situatie die velen beschrijven als het op diverse momenten afwezig zijn – men blijft fysiek weliswaar aanwezig, maar men 'vlucht' uit de situatie. Hierdoor kan men dan niet goed genoeg meer reageren op de omgeving.

Een volledige dissociatie wordt wel “Black-out” genoemd. Tijdens een Black-out beweegt iemand niet meer en is niet meer bewust aanspreekbaar. Na een black-out kan men weer bewust op de omgeving reageren.

In de praktijk, bijvoorbeeld bij ongewenst lichamelijk grensoverschrijdend gedrag, zie ik regelmatig dat iemand tijdens een dergelijke traumatische ervaring toeschouwer van zichzelf werd, terwijl men het trauma onderging.

Tijdens dissociatie is iemand onbewust afgescheiden van het eigen lichaam om ‘weg’ te zijn bij de bron van het ontstaan van de pijn en het lijden. Men kan fysiek niet (meer) vluchten en hierdoor ontstaat op dat moment vastzittende energie in de vorm van een representatie van de traumatische situatie.

De afscheiding die we wensen is dus een poging om (onbewust) te voorkomen dat we de heftigheid van toen nog een keer zouden kunnen gaan voelen.Het zijn allemaal voorbeelden van redenen waarom we er daarna gewoon niet meer willen “zijn” en dus ook willen stoppen met voelen – om alle narigheid gewoon niet meer te voelen.

Gaat het bijvoorbeeld om (extreme) angst, dan zal het EGO er alles aan doen om die angst niet te voelen op het moment dat het getriggerd wordt. Het EGO doet dit door de angst te onderdrukken – met als doel het vermijden van het uiteenvallende effect van de angst op de EGO-structuur.

Deze totaal niet verstandelijke 'actie' vormt uiteindelijk een onbewust pad van handelen – een pad van overlevingsmechanismen (copingmechanismen) en hierdoor een leven van proberen te vermijden!

Voorbeelden van afscheidingen:

• Schaamte voor de situatie.
• Piekeren wat over kan gaan in angst en zelfs in totale paniek.
• Verdriet wat niet in het hier-en-nu te herleiden is.
• Neerslachtigheid.
• Te traag en/of te dom voelen.
• Niet gewenst voelen.
• Niet gehoord voelen
• Niet gezien voelen.
• Zich ongewenst voelen.
• Zich overweldigt voelen.

Voorbeelden van overlevingsmechanismen, die allereerst onbewust als ‘oplossing’ worden ervaren:

• Iedereen willen pleasen (anderen willen behagen).
• Twijfelen – uiteindelijk over alles. 
• Perfect willen zijn – in alles (en dit ook van anderen verwachten).
• Alles willen controleren (jezelf en anderen).
• Een niet te verklaren onbestemd gevoel van gehaast zijn – altijd aanwezig in de achtergrond.
• Overal kritiek op hebben (jezelf, anderen, de wereld en zelfs daarbuiten).
• Het ontbreken aan zelfinzicht door aanhoudende ontkenning van de eigen situatie.
• Altijd druk zijn met van alles en nog wat.
• Altijd nadenken over letterlijk alles – iets is nooit ‘afzonderlijk’. Alles heeft met alles te maken en dit kan snel heel ingewikkeld worden.

Met het bovenstaande gaan we door, want, we moeten door – en als we dit al zelf niet vinden, dan is er vast iemand die dit voor ons vindt. Dit leidt uiteindelijk tot een strategie van leven die heel vaak diverse van de volgende elementen kent:

• Woede (aanvallen).
• Overmatig veel drinken (bier, sterke drank).
• Te veel of te weinig eten.
• De schuld op anderen afschuiven – hierdoor slachtoffer zijn en ook blijven.
• Te veel of te weinig seksueel handelen (inclusief pornografie).
• Drugsgebruik (medicatie, maar ook hard- en softdrugs).
• Te veel of te weinig geld uitgeven – een sterk verlangen om steeds nieuwe spullen te kopen, of om juist helemaal geen geld meer te willen uitgeven door overmatige gierigheid.
• Alles in het leven proberen te ontwijken – in stilstand komen en zelfs volledig ‘op slot’ gaan.
• Lichamelijke zelfbeschadiging.
• Suïcidaal/moorddadig gedrag.

Ben je een keer in de nabijheid van iemand die dissocieert dan is het heel belangrijk om rustig te blijven, iemand nooit alleen te laten en altijd heel duidelijk te zijn in je taal. Wees extra vriendelijk, zacht op die momenten en je kunt iemand bijstaan en helpen om zonder drang en dwang, in hun eigen tempo, weer naar het hier-en-nu terug te keren.

Je kunt iemand voorzichtige bewegingen laten maken door bijvoorbeeld te zeggen: "Hoi Paulien, ik ben het, Joy, het is vandaag (de datum van vandaag) en we zijn bij je ouders thuis. Kun je me horen?" Wanneer ze hierop reageert, dan kun je bijvoorbeeld vragen om voorzichtig te bewegen met haar vingers: "Paulien, ik ben het, Joy, als je me kunt horen, kun je dan voorzichtig met je vingers bewegen?"

Onder alle gevallen raak iemand die een black-out heeft nooit zomaar onaangekondigd aan - je wilt overduidelijk in alles zijn, omdat jij wel in de omgeving bent, maar degene die gedissocieerd is tijdelijk niet meer.

Wanneer er geluiden zijn, beschrijf die dan, omdat die door jou wel bewust waargenomen worden, maar je niet weet hoe die op degene die gedissocieerd is overkomen - bijvoorbeeld: "Dat geluid dat je net hoorde dat was een geluid van buiten van de vrachtauto die de kliko kwam legen bij je vader en moeder."

Nogmaals je wilt dat degene die gedissocieerd is weer terugkomt als het ware naar de ruimte en vooral ook naar het hier-en-nu. Doe alles in een heel rustig tempo en wees jezelf heel bewust dat de ander niet in een staat van normale waarneming is en gedissocieerd is geraakt door een gevoel van extreme onveiligheid.

Dus, doe alles altijd heel rustig, heel zachtaardig en vooral zonder drang en dwang. Stel nooit meerdere vragen tegelijk en stel altijd hele eenvoudige vragen, bijvoorbeeld: "Paulien, het is Joy, kun je mij horen?" en pas daarna in alle rust later weer een andere vraag.

Wanneer je de ander de gelegenheid geeft om in kleine stapjes en daarmee in veiligheid terug te keren dan is het veilig voor de ander om dit te doen en zal de persoon geleidelijk aan terugkeren naar de ruimte en het hier-en-nu. Je eigen rust bewaren is erg belangrijk omdat je rust overkomt op degene die gedissocieerd is, dus blijf kalm, ook al is het voor jou misschien ook een crisis-situatie.

Iemand wil op die momenten van afscheiding – wanneer men bijvoorbeeld weer die schaamte, verdriet of onmacht voelt opkomen gewoon zo graag ‘weg’ zijn. Wanneer iemand dat nare gevoel weer in zijn of haar buik krijgt, die golvende onrust weer in de borstkas voelt, ontstaan, of weer een hoofd krijgt wat lijkt te gaan ontploffen.

Ook wanneer die verstandelijk niet te verklaren algemene gejaagdheid weer gaat opspelen. Want, hoe kun je uitleggen dat je continu onrust als achtergrondmuziek in je hoofd hebt afspelen en je daardoor ook nog eens het gevoel hebt altijd tijd te kort te hebben. Dat je dus altijd haast hebt – terwijl er verstandelijk gezien helemaal geen sprake van tijd tekort is?

Nee, op geluiden, beelden, personen buitensporig reageren doe je niet bewust – dit gebeurt en ontstaat door een overname van de bewuste geest. Wat zou je het op die momenten allemaal graag willen begrijpen. 

Afscheiding (dissociatie) door Posttraumatische Stressreacties ontstaan onbewust en worden iemand pas bewust nadat de reactie heeft plaatsgevonden (bv spontaan huilen, woede-uitbarsting, misselijkheid en/of braken) en men bewust weer 'terug' is. 

Dit verstandelijk willen begrijpen zodat je er beter mee overweg zou kunnen en het hierdoor beter zou kunnen controleren, werkt niet – automatische, reflexmatige en vooral oncontroleerbare reacties kun je niet (leren) controleren. Door het nastreven van deze verstandelijke controle loop je nog meer vast in het hoofd.

De oplossing ligt in het oplossen van de aanleidingen/triggers van de Posttraumatische Stressverschijnselen en daardoor de PTSS en trauma - als onderdeel van integraal en holistisch herstel kunnen hierdoor onbewuste stressreacties en de samenhangende afscheiding (dissociatie) niet meer ontstaan.